Το μνημείο Anse Cafard (Le Diamant) στην Μαρτινίκα
Le Memorial de l'Anse Cafard (Le Diamant)του Γιάννη Αρβανιτάκη
Γεια σας παιδιά,
έχουμε διαβάσει βιβλία κι έχουμε δει πολλές ταινίες ή ντοκιουμαντέρ που αφηγούνται την εκμετάλλευση συνανθρώπων μας από άλλους ΄΄ανθρώπους΄΄ και τα δεινά που υπέστησαν στο παρελθόν οι μαύροι ή άλλες σκουρόχρωμες φυλές από τους δουλέμπορους. Τραγωδίες απερίγραπτες, ξερριζωμοί, δολοφονίες, βιασμοί, κτηνωδίες που ξεπερνούν κάθε φαντασία ή λογική. Κάθε φορά συγκινούμαστε και βουρκώνουμε, όταν όμως βρεθούμε μπροστά σ' ένα μνημείο που αναφέρεται σε κάποιο τραγικό ιστορικό συμβάν, τότε το άγγιγμα ψυχής, τουλάχιστον για όλους εσάς που γνωρίζω, είναι πολύ βαθύτερο και η συγκίνηση μας εντονότερη. Όσο κι αν μια εικόνα λέει πολλά, άλλο είναι να την βλέπεις ζωντανά.
Κάθε άγαλμα έχει ύψος 2,5 μέτρων περίπου, ζυγίζει 4 τόνους και είναι θαμμένο στη γη μέχρι τους γοφούς. Η τριγωνική διάταξη των αγαλμάτων παραπέμπει στη διαδρομή του δουλεμπορίου μεταξύ Αφρικής, Αμερικής και Ευρώπης.
Το λευκό είναι το παραδοσιακό χρώμα πένθους στην Καραϊβική. Η άκρη του τριγώνου δείχνει μια πορεία πυξίδας 110 μοιρών προς τη Γουινέα στη Δυτική Αφρική, από την οποία προέρχονταν τα πλοία με τους σκλάβους.
Φίλες και φίλοι, τελειώνοντας θα ήθελα να προσθέσω μερικές γραμμές γι' αυτό το πολύ όμορφο νησί της Καραϊβικής. Η Μαρτινίκα ή Μαρτινίκη είναι μια υπερπόντια περιοχή της Γαλλίας στις Μικρές 
Αντίλλες. Μία από τις ανεπίσημες ονομασίες του νησιού είναι "Το Νησί των λουλουδιών" (Ile aux Fleurs) και άλλη μία, επικαλούμενη τη μαγική γοητεία του, είναι ‘’Η Γη των επιστρεφόντων’’ (Pays des Revenants).
Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Αραουάκοι ή Αραουάκ, μία από τις φυλές των ιθαγενών λαών των Δυτικών Ινδιών, και αργότερα οι Καλινάγος, Καραΐβοι ή Καρίμπ, ιθαγενής αμερικάνικος λαός που μετανάστευσε προς τα νησιά της Καραϊβικής κατά τα τέλη του 9ου αιώνα μ.Χ. από τη βόρεια Βενεζουέλα.
Το νησί αποικήθηκε από την Γαλλία το 1635, και εκτός από τρεις σύντομες περιόδους βρετανικής κυριαρχίας, παρέμεινε έκτοτε Γαλλική κτήση. Το 1946 η Γαλλική Εθνοσυνέλευση ψήφισε ομόφωνα για να μετατρέψει την αποικία σε υπερπόντιο νομό της Γαλλίας. Στο δημοψήφισμα της 10ης Ιανουαρίου του 2010 οι ψηφοφόροι της Μαρτινίκας απέρριψαν με 80% την πρόταση της Γαλλίας για αυξημένη ημιαυτονομία. Την πρόταση είχε κάνει ο Νικολά Σαρκοζί κατά την επίσκεψή του στην περιοχή το 2009.
Σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2021, ο πληθυσμός της Μαρτινίκας ανέρχεται σε 374.500 κατοίκους περίπου.
Εθνική ταυτότητα - Η κοινωνία της Μαρτινίκας απεικονίζει περισσότερο τα χαρακτηριστικά της Γαλλίας παρά των άλλων νησιών της Καραϊβικής. Οι περισσότεροι Μαρτινικανοί, ενώ διαφυλάσσουν τη γαλλική δυτική ινδική πολιτιστική ταυτότητα μέσω της γλώσσας των Κρεολών, της μουσικής, της κουζίνας, των ηθών και παραδόσεων, προτιμούν να μην διακόψουν τους πολιτικούς τους δεσμούς με το γαλλικό έθνος.
Η επίσημη γλώσσα της Μαρτινίκας για την κυβέρνηση, τα σχολεία, τις εφημερίδες και τα μέσα ενημέρωσης είναι η γαλλική. Ωστόσο, η καθομιλούμενη γλώσσα στα περισσότερα ανεπίσημα και
οικογενειακά πλαίσια είναι η κρεολική. Προέρχεται κυρίως από τα γαλλικά με προσμίξεις από αφρικανικές, αμερικάνικες και αγγλικές διαλέκτους. Η γραμματική της κρεολικής είναι απλή και αναπτύχθηκε από την ανάγκη των Αφρικανών σκλάβων να επικοινωνούν μεταξύ τους καθώς επίσης για να κατανοούν τις εντολές των Γάλλων κυρίων τους.
Εθνοτικές Σχέσεις - Οι μπεκέδες (les békés), λευκοί απόγονοι των αρχικών Γάλλων εποίκων, αποτελούν εδώ και καιρό την τοπική ελίτ που προκαλεί ποικίλους βαθμούς δυσαρέσκειας και φθόνου.
Οι φυλετικές προτιμήσεις, εντός του μη λευκού πληθυσμού (προτιμάται το πιο ανοιχτόχρωμο από το σκούρο δέρμα), εξακολουθούν να σηματοδοτούν τις συζυγικές και άλλες κοινωνικές επιλογές. Οι μετρός (metros, συντομογραφία για τους metropolitans, δηλαδή οι λευκοί από τη Γαλλία) θεωρούνται ως ξένοι από όλους τους Μαρτινικανούς.
Οι μετρός συχνά καταλαμβάνουν καλές θέσεις στην κυβέρνηση, στις δημόσια διοίκηση και στην εκπαίδευση, για τις οποίες οι τοπικοί εθνικιστές διαμαρτύρονται, και δικαίως κατά την ταπεινή μου γνώμη. Οι γάμοι μεταξύ Μαρτινικανών και μετρός είναι αρκετά συνηθισμένοι.
Γεια σας παιδιά,
έχουμε διαβάσει βιβλία κι έχουμε δει πολλές ταινίες ή ντοκιουμαντέρ που αφηγούνται την εκμετάλλευση συνανθρώπων μας από άλλους ΄΄ανθρώπους΄΄ και τα δεινά που υπέστησαν στο παρελθόν οι μαύροι ή άλλες σκουρόχρωμες φυλές από τους δουλέμπορους. Τραγωδίες απερίγραπτες, ξερριζωμοί, δολοφονίες, βιασμοί, κτηνωδίες που ξεπερνούν κάθε φαντασία ή λογική. Κάθε φορά συγκινούμαστε και βουρκώνουμε, όταν όμως βρεθούμε μπροστά σ' ένα μνημείο που αναφέρεται σε κάποιο τραγικό ιστορικό συμβάν, τότε το άγγιγμα ψυχής, τουλάχιστον για όλους εσάς που γνωρίζω, είναι πολύ βαθύτερο και η συγκίνηση μας εντονότερη. Όσο κι αν μια εικόνα λέει πολλά, άλλο είναι να την βλέπεις ζωντανά.
Σήμερα θα σας φυγαδεύσω
πίσω στις 24 Μαρτίου 2006, όταν οδηγώντας στους δρόμους της μακρινής Μαρτινίκας
η ματιά μας έπεσε πάνω σε μερικές σιλουέτες που αγνάντευαν το πέλαγος. Δεν
γνωρίζαμε γι’ αυτό το μνημείο και από περιέργεια, να δούμε περί τίνος πρόκειται,
αποφασίσαμε να πλησιάσουμε. Το αντίκρυσμα και μόνο της τραγικής έκφρασης στα
πρόσωπα των αγαλμάτων μας φόρτισε συναισθηματικά κι αρχίσαμε την ανάγνωση του
ιστορικού.
Το μεσημεράκι της 8ης Απριλίου 1830 ο Φρανσουά Ντιζάκ (François Dizac), διευθυντής μιας φυτείας, πρόσεξε ένα πλοίο να κάνει περίεργους ελιγμούς έξω από την ακτή του ακρωτηρίου πάνω από το Anse Cafard (anse = μικρός κόλπος, cafard = κατσαρίδα, και μη με ρωτάτε γιατί ονομάστηκε έτσι, το έψαξα αλλά δεν το βρήκα). Μετά από αρκετή ταλαιπωρία το πλοίο κατάφερε να αγκυροβολήσει γύρω στις 5 το απόγευμα. Εν τω μεταξύ η έντονη φουσκωθαλασσιά 
εμπόδιζε τον Ντιζάκ να ρίξει βάρκα στο νερό για να προειδοποιήσει τον καπετάνιο ότι το πλοίο του κινδυνεύει. Τις προσπάθειες επικοινωνίας με σήματα ο καπετάνιος δεν τις πρόσεξε ή τις αγνόησε. Κατά τις 11 το βράδυ ένας τρομακτικός θόρυβος ξύλων που σπάνε, συνοδευόμενος από κραυγές αγωνίας και τρόμου διέσχισαν τον αέρα. Το πλοίο του οποίου το όνομα και η εθνικότητα παραμένουν άγνωστα τσακίστηκε στα βράχια και καταστράφηκε ολοσχερώς.
Ο Ντιζάκ και οι σκλάβοι κατάφεραν να σώσουν 86 άτομα - 26 άνδρες και 60 γυναίκες - όλοι Αφρικανοί που προορίζονταν να πουληθούν ως δούλοι. Τα υπόλοιπα 46 άτομα επί του πλοίου πνίγηκαν και τα σώματά τους ξεβράστηκαν στην ακτή. Όλοι τους ήταν αλυσσοδεμένοι με χειροπέδες. Βγάλτε τα συμπεράσματά σας από τις
φωτογραφίες των αναρτήσεων, γύρω από το μνημείο. Τα κείμενα, τα οποία έχω μεταφράσει εν μέρει, είναι στη γαλλική και αγγλική γλώσσα.
Εκτιμάται ότι το πλοίο μετέφερε γύρω στα 300 άτομα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των διασωθέντων αφρικανών, το πλοίο βρισκόταν εν πλω 4 μήνες περίπου και οι περισσότεροι λευκοί καθώς επίσης 70
μαύροι απεβίωσαν κατα την διαδρομή από αρρώστιες. Τις σορούς των νεκρών τις έριχναν στη θάλασσα.
Οι δουλέμποροι θάφτηκαν στο νεκροταφείο του γειτονικού χωριού Diamant, οι δε Αφρικανοί σε μικρή απόσταση από την ακτή, στο σημείο όπου βρίσκεται το μνημείο.
Το μνημείο Anse Cafard είναι δημιούργημα του Μαρτινικανού γλύπτη Laurent Valére το 1998, στην 150η επέτειο της τελικής κατάργησης της δουλείας στις αποικίες της Γαλλίας. Η δουλεία είχε καταργηθεί για πρώτη φορά το 1794, αλλά αποκαταστάθηκε το 1802.
Εν συνεχεία, στις 8 Φεβρουαρίου 1815, απαγορεύτηκε εκ νέου στο Συνέδριο της Βιέννης και στις 15 Απριλίου 1818 και 25 Απριλίου 1827 επικυρώθηκε νομικά από τη Γαλλία. Εν τούτοις απαγόρευση, ως συνήθως, δεν σήμαινε και κατάργηση! Έτσι το δουλεμπόριο συνεχίστηκε παρανόμως για πολλά ακόμη χρόνια.
Εξαιρετική η έμπνευση και η απόδοση της τραγωδίας από την φαντασία του καλλιτέχνη παιδιά. Δεκαπέντε ανθρωπόμορφα αγάλματα διατεταγμένα σε σχήμα τριγώνου, με κεκλιμμένες τις κεφαλές τους και την βαθειά έκφραση θλίψης χαραγμένης στα πρόσωπά τους, ατενίζουν προς την αφρικανική τους πατρίδα.
εμπόδιζε τον Ντιζάκ να ρίξει βάρκα στο νερό για να προειδοποιήσει τον καπετάνιο ότι το πλοίο του κινδυνεύει. Τις προσπάθειες επικοινωνίας με σήματα ο καπετάνιος δεν τις πρόσεξε ή τις αγνόησε. Κατά τις 11 το βράδυ ένας τρομακτικός θόρυβος ξύλων που σπάνε, συνοδευόμενος από κραυγές αγωνίας και τρόμου διέσχισαν τον αέρα. Το πλοίο του οποίου το όνομα και η εθνικότητα παραμένουν άγνωστα τσακίστηκε στα βράχια και καταστράφηκε ολοσχερώς.
Ο Ντιζάκ και οι σκλάβοι κατάφεραν να σώσουν 86 άτομα - 26 άνδρες και 60 γυναίκες - όλοι Αφρικανοί που προορίζονταν να πουληθούν ως δούλοι. Τα υπόλοιπα 46 άτομα επί του πλοίου πνίγηκαν και τα σώματά τους ξεβράστηκαν στην ακτή. Όλοι τους ήταν αλυσσοδεμένοι με χειροπέδες. Βγάλτε τα συμπεράσματά σας από τις
φωτογραφίες των αναρτήσεων, γύρω από το μνημείο. Τα κείμενα, τα οποία έχω μεταφράσει εν μέρει, είναι στη γαλλική και αγγλική γλώσσα.
Εκτιμάται ότι το πλοίο μετέφερε γύρω στα 300 άτομα. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των διασωθέντων αφρικανών, το πλοίο βρισκόταν εν πλω 4 μήνες περίπου και οι περισσότεροι λευκοί καθώς επίσης 70
 |
| Τα δεσμά (χειροπέδες) με τα οποία ήταν δεμένοι οι άτυχοι σκλάβοι |
Οι δουλέμποροι θάφτηκαν στο νεκροταφείο του γειτονικού χωριού Diamant, οι δε Αφρικανοί σε μικρή απόσταση από την ακτή, στο σημείο όπου βρίσκεται το μνημείο.
Το μνημείο Anse Cafard είναι δημιούργημα του Μαρτινικανού γλύπτη Laurent Valére το 1998, στην 150η επέτειο της τελικής κατάργησης της δουλείας στις αποικίες της Γαλλίας. Η δουλεία είχε καταργηθεί για πρώτη φορά το 1794, αλλά αποκαταστάθηκε το 1802.
Εν συνεχεία, στις 8 Φεβρουαρίου 1815, απαγορεύτηκε εκ νέου στο Συνέδριο της Βιέννης και στις 15 Απριλίου 1818 και 25 Απριλίου 1827 επικυρώθηκε νομικά από τη Γαλλία. Εν τούτοις απαγόρευση, ως συνήθως, δεν σήμαινε και κατάργηση! Έτσι το δουλεμπόριο συνεχίστηκε παρανόμως για πολλά ακόμη χρόνια.
Εξαιρετική η έμπνευση και η απόδοση της τραγωδίας από την φαντασία του καλλιτέχνη παιδιά. Δεκαπέντε ανθρωπόμορφα αγάλματα διατεταγμένα σε σχήμα τριγώνου, με κεκλιμμένες τις κεφαλές τους και την βαθειά έκφραση θλίψης χαραγμένης στα πρόσωπά τους, ατενίζουν προς την αφρικανική τους πατρίδα.
Κάθε άγαλμα έχει ύψος 2,5 μέτρων περίπου, ζυγίζει 4 τόνους και είναι θαμμένο στη γη μέχρι τους γοφούς. Η τριγωνική διάταξη των αγαλμάτων παραπέμπει στη διαδρομή του δουλεμπορίου μεταξύ Αφρικής, Αμερικής και Ευρώπης.
 |
| Διαδρομή του δουλεμπορίου |
Το λευκό είναι το παραδοσιακό χρώμα πένθους στην Καραϊβική. Η άκρη του τριγώνου δείχνει μια πορεία πυξίδας 110 μοιρών προς τη Γουινέα στη Δυτική Αφρική, από την οποία προέρχονταν τα πλοία με τους σκλάβους.
Η μείωση των τιμών της ζάχαρης που προκάλεσε την απώλεια της πολιτικής επιρροής των καλλιεργητών στις αρχές του 1800, οι εξεγέρσεις των σκλάβων το 1789, 1815 και 1822, καθώς επίσης οι εκστρατείες των καταργητών της δουλείας, ώθησαν τη γαλλική κυβέρνηση να τερματίσει τη δουλεία στις Γαλλικές Δυτικές Ινδίες το 1848.
Οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Αραουάκοι ή Αραουάκ, μία από τις φυλές των ιθαγενών λαών των Δυτικών Ινδιών, και αργότερα οι Καλινάγος, Καραΐβοι ή Καρίμπ, ιθαγενής αμερικάνικος λαός που μετανάστευσε προς τα νησιά της Καραϊβικής κατά τα τέλη του 9ου αιώνα μ.Χ. από τη βόρεια Βενεζουέλα.
Το νησί αποικήθηκε από την Γαλλία το 1635, και εκτός από τρεις σύντομες περιόδους βρετανικής κυριαρχίας, παρέμεινε έκτοτε Γαλλική κτήση. Το 1946 η Γαλλική Εθνοσυνέλευση ψήφισε ομόφωνα για να μετατρέψει την αποικία σε υπερπόντιο νομό της Γαλλίας. Στο δημοψήφισμα της 10ης Ιανουαρίου του 2010 οι ψηφοφόροι της Μαρτινίκας απέρριψαν με 80% την πρόταση της Γαλλίας για αυξημένη ημιαυτονομία. Την πρόταση είχε κάνει ο Νικολά Σαρκοζί κατά την επίσκεψή του στην περιοχή το 2009.
Σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2021, ο πληθυσμός της Μαρτινίκας ανέρχεται σε 374.500 κατοίκους περίπου.
Η περίοδος από τα μέσα Νοεμβρίου μέχρι τέλος Απριλίου είναι 
πιστεύω η καλύτερη εποχή για ένα ταξίδι στο νησί. Βροχοπτώσεις παρατηρούνται από τον Ιούνιο έως και τον Οκτώβριο. Ας μη ξεχνάμε και τους τυφώνες που κατά διαστήματα επισκέπτονται την περιοχή.
Σύμφωνα με ορισμένα λεξικά, το ουσιαστικό ή επίθετο Κρεόλ (Créole) χαρακτηρίζει το άτομο που γεννήθηκε σε πρώην αποικία από Ευρωπαίους γονείς και πέρασε στη γαλλική και αγγλική γλώσσα μεταξύ 1595 και 1605. Η λέξη "crioulo" προέρχεται από το πορτογαλικό criado που σημαίνει υπηρέτης.
Η επίσημη γλώσσα της Μαρτινίκας για την κυβέρνηση, τα σχολεία, τις εφημερίδες και τα μέσα ενημέρωσης είναι η γαλλική. Ωστόσο, η καθομιλούμενη γλώσσα στα περισσότερα ανεπίσημα και
Εθνοτικές Σχέσεις - Οι μπεκέδες (les békés), λευκοί απόγονοι των αρχικών Γάλλων εποίκων, αποτελούν εδώ και καιρό την τοπική ελίτ που προκαλεί ποικίλους βαθμούς δυσαρέσκειας και φθόνου.
Οι φυλετικές προτιμήσεις, εντός του μη λευκού πληθυσμού (προτιμάται το πιο ανοιχτόχρωμο από το σκούρο δέρμα), εξακολουθούν να σηματοδοτούν τις συζυγικές και άλλες κοινωνικές επιλογές. Οι μετρός (metros, συντομογραφία για τους metropolitans, δηλαδή οι λευκοί από τη Γαλλία) θεωρούνται ως ξένοι από όλους τους Μαρτινικανούς.
Οι μετρός συχνά καταλαμβάνουν καλές θέσεις στην κυβέρνηση, στις δημόσια διοίκηση και στην εκπαίδευση, για τις οποίες οι τοπικοί εθνικιστές διαμαρτύρονται, και δικαίως κατά την ταπεινή μου γνώμη. Οι γάμοι μεταξύ Μαρτινικανών και μετρός είναι αρκετά συνηθισμένοι.
Η επιμιξία (metissage) πολλαπλών φυλών και εθνοτήτων, ιδιαίτερα γαλλικών και αφρικανικών αλλά και ανατολικών Ινδιάνων και Κινέζων σε μια σύνθετη, πολυφυλετική κοινωνία, περιλαμβάνει τις αμφιλεγόμενες έννοιες της μαύρης συνείδησης (négritude), της Δυτικής Ινδικότητας (antillanité) και της κρεολιτέ (créolité, διαπολιτισμική σύντηξη με έμφαση στην Καραϊβική).
Αυτά για σήμερα.
Γιάννης Αρβανιτάκης
ΠΗΓΕΣ
Προσωπικές σημειώσεις, ταξιδιωτικά φυλλάδια, εν μέρει μεταφράσεις των αναρτήσεων.
