HELLAS - Ελλάς: Απριλίου 2024

RAPA NUI, ΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ – “MOAI”, οι αινιγματικές φυσιογνωμίες, αγάλματα μυστηρίου.

του Γιάννη Αρβανιτάκη

Το ημερολόγιο έγραφε 18 Ιανουαρίου 2012 όταν, μετά από μια πενθήμερη θαλασσοπορεία, πατούσαμε το πόδι μας στη Νήσο του Πάσχα όπου τα τεράστια αινιγματικά αγαλματα με τα μελαγχολικά βλέμματα στραμμένα προς τον ουρανό, γεμάτα προσμονή, αναμένουν κάτι να συμβεί. Άλλο ένα κομμάτι της νεανικής μου φαντασίας, γινόταν πραγματικότητα.

Το Νησί του Πάσχα βρέχεται κι ανεμοδέρνεται στον Νότιο Ειρηνικό, μεταξύ της Χιλής και της Ταϊτής. Εμφανίστηκε μετά από μια σειρά τεράστιων ηφαιστειακών εκρήξεων και είναι ένα

Ahu Tongariki

από τα πιο απομονωμένα νησιά στον κόσμο.

Το νησί βαφτίστηκε Paaseiland, ήτοι Νήσος του Πάσχα, από τον Ολλανδό ναύαρχο Jacob Roggeveen προς τιμήν της ημέρας της άφιξής του το 1722. Οι κάτοικοι του νησιού του Πάσχα αυτοαποκαλούνταν Ράπα Νούι (Rapa Nui), όπως και το όνομα της νήσου στη γλώσσα τους, που σημαίνει μεγάλο νησί. Το νησί αναφέρεται επίσης ως Te Pito o Te Henua (ο ομφαλός του κόσμου).

Πιστεύεται ότι οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν θαλασσοπόροι που έφυγαν από τα νησιά της Πολυνησίας, πολύ πιθανόν από τις Μαρκέζας (Marquesas) και ταξίδεψαν με μεγάλα κανό διπλού κύτους, μεταξύ 400 με 800 μ.Χ.

Κατά την αντίληψη του Νορβηγού εξερευνητή, αρχαιολόγου, ανθρωπολόγου, εθνολόγου και περιβαλλοντικού ακτιβιστή Thor Heyerdahl (1914-2002, γνωστού από την αποστολή Kon-Tiki το 1947), το νησί του Πάσχα εποικήθηκε σταδιακά, σε μια περίοδο ετών από τουλάχιστον

Παραλία Anakena - Ahu Nau Nau

δύο διαφορετικούς πολιτισμούς. Ο ένας από την Πολυνησία και ο άλλος από τη Νότια Αμερική, πιθανώς το Περού. Οι σύγχρονοι αρχαιολόγοι όμως δεν συμφωνούν με τις θεωρίες του Θορ Χέιερνταλ, λέγοντας ότι απορρίπτει τους θρύλους του Νησιού του Πάσχα που μιλούν για καταγωγή από τη Δύση.

Υπάρχει και μία τρίτη εκδοχή, πολύ τραβηγμένη όμως, κατά την οποία εμπλέκονται Βάσκοι... αλλά δεν θα σας ταλαιπωρήσω μ’ αυτήν.

Τελικά, φίλες και φίλοι, ως συνήθως, ο καθένας χτίζει τα συμπεράσματά του ανάλογα με τα πιστεύω του!😉

Οι θρύλοι μας λένε ότι ο βασιλιάς Hoto Matua αποβιβάστηκε στην Anakena, μια όμορφη παραλία με λευκή άμμο, απ’ όπου ξεκίνησε την κατάληψη/εποίκηση του νησιού. Οι έποικοι άρχισαν να κατασκευάζουν σπίτια φτιαγμένα σε ασυνήθιστο ελλειπτικό σχήμα. Εικάζεται ότι

Πίσω μου το Ahu Ature Huki

αυτό το στυλ κατασκευής ξεκίνησε όταν οι νεοαφιχθέντες ανέτρεπαν τα σκάφη τους για γρήγορη στέγαση.

Παραδοσιακά, οι κάτοικοι του νησιού χωρίζουν εαυτούς σε απογόνους δύο εθνοτικών ομάδων, των "Μακριών Αυτιών" και των "Κοντών Αυτιών". Σύμφωνα με την παράδοση του νησιού, γύρω στο 1680, μετά από μακροχρόνια ειρηνική συνύπαρξη, η εθνότητα των Κοντών Αυτιών, επαναστάτησε εναντίον των Μακριών Αυτιών, καίγοντας πολλούς εξ αυτών στην πυρά.

Το 1550 μ.Χ. ο πληθυσμός του νησιού αριθμούσε 7000 έως 9000 κατοίκους. Μια μεγάλη επιδρομή δουλεμπόρων από το Περού το 1862, ακολουθούμενη από επιδημίες ευλογιάς, μείωσε τον πληθυσμό σε μόλις 111 άτομα μέχρι το 1877. Δυστυχώς, και σίγουρα δεν σας προκαλεί καμία έκπληξη, οι Καθολικοί ιεραπόστολοι προκάλεσαν τη μεγαλύτερη ζημιά στην ιστορία του νησιού σε σύγκριση με τους Περουβιανούς. Ήταν αυτοί που διέλυσαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της νήσου. Ξύλινα γλυπτά, θρησκευτικά αντικείμενα και το πιο σημαντικό, οι πινακίδες Rongo-Rongo, που περιείχαν ένα αρχείο της χαμένης γλώσσας των Rapa Nui καταστράφηκαν😔

Δεν είναι σαφές γιατί οι κάτοικοι του Πάσχα στράφηκαν στην κατασκευή αγαλμάτων μοάι σε τόσο μαζική κλίμακα. Σύμφωνα με την τελευταία καταμέτρηση στο νησί το 2022, ο αριθμός τους ανέρχεται στα 1.043 αγάλματα. Η εμμονή τους αυτή ήταν σίγουρα μια από τις σημαντικές αιτίες που συνέβαλαν στην πτώση τους, καθώς όλο και περισσότερα από τα δάση χρησιμοποιήθηκαν στη διαδικασία μετακίνησης των γιγάντων μοάι. Με τη συνεχιζόμενη αποψίλωση των δασών, η γη άρχισε να διαβρώνεται, το εναπομείναν προσοδοφόρο έδαφος ξεβράστηκε γρήγορα στη θάλασσα, οι καλλιέργειες άρχισαν να μην αποδίδουν, λιμός,

Rano Raraku, το λατομείο των Mοάι

φαινόμενα κανιβαλισμού. Τα οστά που βρέθηκαν στο νησί υποδεικνύουν εμμέσως αυτή την πρακτική. Λέγεται επίσης, ότι οι νικητές έτρωγαν τους νεκρούς εχθρούς τους για να αποκτήσουν τη δύναμή τους. Η διαφυγή από το νησί δεν ήταν πλέον εφικτή αφού δεν είχαν απομείνει δένδρα για να φτιαχτούν βάρκες.

Εν τούτοις, μια μελέτη αναφέρει ότι η κλιματική αλλαγή ήταν η βασική αιτία της καταστροφής και όχι τα προαναφερθέντα!

Πάντως, όπως και να έχουν τα πράγματα, κάπως έτσι χάθηκε η αγνή φυλή και ο πολιτισμός των Rapa Nui. Ωστόσο, ένα πράγμα που άφησαν πίσω τους ήταν τα μοάι…

Η προσάρτηση από τη Χιλή το 1888 έφερε νέες επιρροές και σήμερα έχουν απομείνει μόνο λίγα άτομα με δεσμούς στον αρχικό πληθυσμό.

Η Κάθυ παρέα με δύο μοάι

Φίλες και φίλοι, η ιστορία του νησιού του Πάσχα είναι μια ιστορία του κόσμου που ζούμε. Ένα νησάκι στολίδι στον απέραντο ωκεανό, πυκνοδασωμένο με ένα είδος γιγάντιων φοινικόδενδρων Paschalococos που έχουν εξαφανιστεί... μια φαινομενικά ατελείωτη
προσφορά πρώτων υλών... τεχνολογικά πλεονεκτήματα... ανάπτυξη του πληθυσμού... εξάντληση πόρων... πόλεμοι μεταξύ των φυλών για επιβίωση... κατάρρευση... Δεν σας φαίνεται κάπως οικείο; Αλλά, το τρομακτικότερο κομμάτι της ιστορίας είναι οι παραλληλισμοί που υπάρχουν μεταξύ της συμπεριφοράς των Rapa Nui απέναντι στο περιβάλλον τους τότε, και της δικής μας σήμερα.😔

Οι Ράπα Νούι τουλάχιστον είχαν ένα ελαφρυντικό...δεν υπήρχε προϊστορία να τους διδάξει ώστε να αποφύγουν τα ίδια λάθη! Εμείς τι δικαιολογία έχουμε;

Κατά μέσον όρο τα μοάι έχουν ύψος 4 μέτρων και βάρος 13 τόνων. Το Te Tokanga, "ο γίγαντας", είναι το μεγαλύτερο άγαλμα μοάι στο νησί του Πάσχα. Το μήκος του φθάνει τα 22 μέτρα και ζυγίζει περίπου 250 τόνους. Αυτές οι τεράστιες πέτρινες προτομές καθώς και τα αγάλματα λαξεύτηκαν από τούφ (ελαφρύς, πορώδης βράχος που σχηματίζεται από ενοποιημένη ηφαιστειακή τέφρα) και τοποθετήθηκαν πάνω σε τελετουργικές πέτρινες εξέδρες τα αχούς.

Με εξαίρεση το Αχού Ακίβι (Ahu Akivi), τα βλέμματα όλων των μοάι είναι στραμμένα προς την ενδοχώρα. Πιστεύεται ότι είχαν τοποθετηθεί έτσι για να παρακολουθούν τα χωριά. Λέγεται ότι είναι, τα ζωντανά πρόσωπα των προγόνων τους (aringa ora ata tepuna).

Τα μισοθαμμένα μοάι στις πλευρές του ηφαιστειακού κώνου του Ράνο Ραράκου (Rano Raraku) ήταν κομμάτια που θα μεταφερόντουσαν στα διάφορα αχού του νησιού. Πολλές από τις προτομές έχουν σώματα που εκτείνονται 6 έως 13 μέτρα κάτω από το έδαφος.

Το γιατί επέλεξαν οι κατασκευαστές το στυλιζαρισμένο σχέδιο του γωνιακού προσώπου και των μακριών σωμάτων σε σχήμα φαλλού είναι ασαφές και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια του Ράπα Νούι.

Μετά την παρακμή του πολιτισμού των Μοάι, αναπτύχθηκε μια νέα κουλτούρα με τη λατρεία πτηνάνθρωπου στο νησί του Πάσχα (Birdman Cult) Δεν θα εμβαθύνω όμως σ’ αυτήν. Ήδη αρκετά έγραψα.

Αν και γνωρίζουμε ήδη πολλά γύρω από τα αινίγματα της Νήσου του Πάσχα και μερικές από τις πιο περίεργες θεωρίες, όπως εικασίες για τα ΑΤΙΑ (UFO) με τους εξωγήινους, την Ατλαντίδα, την επίσκεψη προϊστορικών Ελλήνων έχουν καταρριφθεί, τα ερωτήματα και οι διαμάχες παραμένουν!

Αν έχετε χρόνο, διαβάστε το άρθρο του μπλόγκερ Σπύρου Μακρή, ¨Το νησί του Πάσχα είναι η φυλακή των Τιτάνων;¨ (σύνδεσμος: https://www.diadrastika.com/2011/12/blog-post_11-39.html) καθώς και την τοποθέτηση του Σαραντάκου, ¨Ο Γιοζέφ, ο Νορς και ο Σι Μαλάκας¨, (σύνδεσμος: http://www.sarantakos.com/language/matakite.html!) Δεν σχολιάζω επ’ αυτών...αναμένω τη δική σας κρίση...😏

Οσες/-οι από εσάς ενδιαφέρεστε για περισσότερες πληροφορίες, στο διαδίκτυο θα βρείτε πολλά άρθρα που ασχολούνται μ’ αυτό το θέμα. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν εισέρχομαι σε βαθύτερες λεπτομέρειες.

Αυτό το μοάι έμεινε ατελείωτο!

...και μερικά σκόρπια...

* Το 1935, η Χιλή ανακήρυξε το νησί ως εθνικό πάρκο, για τη διατήρηση χιλιάδων αρχαιολογικών χώρων.

* Το 1966, η Χιλή χορήγησε τη Χιλιανή υπηκοότητα στους Ράπα Νούι.

* Το 1995, η UNESCO ανακήρυξε το νησί του Πάσχα Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

* Σύμφωνα με μία σχετικά πρόσφατη γενετική μελέτη, οι κάτοικοι του νησιού δεν διαθέτουν DNA νοτιοαμερικανικής προέλευσης.

* Σύμφωνα με τις παραδόσεις των ιθαγενών, για τη μεταφορά τους στις εξέδρες, τα αγάλματα δένονταν αμφετερόπλευρα με σκοινιά τα οποία τραβούσαν πέρα- δώθε γύρω στα 180 άτομα και γινόταν καθέτως, με τον παρατηρητή εξ αποστάσεως να έχει την εντύπωση ότι περπατούν. Κάτι που επιβεβαιώθηκε πειραματικά από τους αρχαιολόγους.

* Το 2022, μια πυρκαγιά που αποδίδεται σε εμπρησμό προκάλεσε φθορές σε ορισμένα από τα μοάι. Για πολλά εξ αυτών η ζημιά από τις υψηλές θερμοκρασίες είναι ανεπανόρθωτη, είχε ανακοινώσει η γραμματεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Χιλής.

* Το άγγιγμα των μοάι απαγορεύεται αυστηρά, καθώς εξακολουθούν να έχουν μεγάλη θρησκευτική σημασία για τους ντόπιους.

Ahu Nau Nau

* Στο Βρετανικό Μουσείο θα βρείτε εκτεθημένα δύο μοάι, τα οποία αφαιρέθηκαν από το νησί το 1868 από τον καπετάνιο της φρεγάτας Topaze...κι αυτό, κατι μου θυμίζει, κάτι μου θυμίζει... Υπήρξαν μακροχρόνιες απαιτήσεις από τους νησιώτες προς τη Μεγάλη Βρετανία για την επιστροφή του κλεμμένου φίλου τους (Hoa Hakananai'a), όπως βάπτισαν οι ιθαγενείς το μικρότερο εκ των δύο μοάι!

* Να μη κατηγορούμε όμως μόνο τους Βρετανούς...και οι Γάλλοι έχουν μια κλεμμένη προτομή μοάι στο Λούβρο!

* Είναι γνωστό ότι συνολικά 12 Μοάι έχουν αφαιρεθεί (κλαπεί) από το Νησί του Πάσχα και παραμένουν στο εξωτερικό.

* Το μεγαλύτερο ηφαίστειο του νησιού είναι γνωστό ως Rano Kao και το υψηλότερο σημείο

του είναι το όρος Terevaka, το οποίο φτάνει τα 1.969 πόδια (600 μέτρα) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

* Ο πολυνησιακός αρουραίος ήταν μια επαρκής πηγή πρωτεΐνης για τα μακρινά ταξίδια των Πολυνήσιων. Αναπόφευκτα λοιπόν, με την άφιξή τους στο νησί και την ανεξέλεγκτη αναπαραγωγή τους συνετέλεσαν στην εξαφάνιση των φοινίκων, αφού οι καρύδες και σπόροι αποτελούσαν το αγαπημένο τους μενού. Σημειωτέον, αν και ονομάζεται πολυνησιακός αρουραίος, η καταγωγή του είναι από τη Νοτιοανατολική Ασία.

* Τα ισπανικά ομιλούνται γενικά και το νησί έχει αναπτύξει μια οικονομία που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στον τουρισμό.

* Σ’ ένα άρθρο μου περί αντιγήρανσης είχα γράψει για τις αντιγηραντικές ιδιότητες του ανοσοκατασταλτικού φαρμάκου ραπαμυκίνη (Sirolimus), ένα προϊόν του στρεπτομύκητα Streptomyces hygroscopicus, που απομονώθηκε στο νησί Rapa Nui, εξ ου και η ονομασία του. https://iarvan-hellas.blogspot.com/2021/11/blog-post.html

Γιάννης Αρβανιτάκης