Η πιθανή κοινωνικο-ψυχολογική σχέση πίσω από τις
''Αντιλήψεις που συγκρούονται''
του Γιάννη Αρβανιτάκη
του Γιάννη Αρβανιτάκη
Λάκη, καλέ μου φίλε, γνωρίζεις πολύ καλά τις τοποθετήσεις μου και πως συνυπογράφω τα γραφόμενα σου. Αν και είμαι βέβαιος πως η πλειοψηφία των ανθρώπων σκέφτεται
σωστά, οι εξελίξεις γύρω μας και ανά την υφήλιο δεν με πείθουν.
Φίλες και φίλοι, δεν γνωρίζω αν ακούσατε για το φαινόμενο που η κοινωνική ψυχολογία ονομάζει, ''Επίδραση των παρευρισκομένων'' ή ''Σύνδρομο Genovese'' (bystanders effect).
Σ΄αυτό το σημείο θα ήθελα να σας διηγηθώ μια πραγματική ιστορία, που συνέβει στις 13 Μαρτίου 1964 και την άκουσα για πρώτη φορά, στα μαθήματα ψυχολογίας, πριν πολλά χρόνια.
Στις 27 Μαρτίου 1964, η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε ένα άρθρο για τη δολοφονία της 28χρονης Catherine “Kitty” Genovese. Σύμφωνα με το άρθρο, μέσα στην ίδια νύχτα, ο δράστης, επετέθη τρεις φορές, βίασε και σκότωσε αυτή την κοπέλα κοντά στο σπίτι της, στο Kew Gardens, Queens. Δύο εβδομάδες αργότερα, ο δημοσιογράφος Martin Gansberg, της προαναφερθείσης εφημερίδας, ανέφερε πως κατά την έρευνα της αστυνομίας, τουλάχιστον 38 άτομα υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της επίθεσης και άκουσαν τις κραυγές της κοπέλας, κανείς όμως απ’ αυτούς τους νομοταγείς πολίτες δεν επενέβη, εκτός μιας γυναίκας που τηλεφώνησε την αστυνομία, αφού η κοπέλα είχε πεθάνει!. Πάντα σύμφωνα με τα γραφόμενα του Gansberg, πάνω από μισή ώρα, 38 σεβαστοί πολίτες παρακολούθησαν τον δολοφόνο να επιστρέφει και να εκτελεί το θύμα του. Το άνοιγμα των ρολών ή παραθυρόφυλλων καθώς και το άναμμα των φώτων από τις γειτονικές κατοικίες, τον είχαν απομακρύνει για λίγο από τον τόπο του εγκλήματος. Όταν ο Gansberg ρώτησε κάποιους μάρτυρες γιατί δεν αντέδρασαν, ο ένας είπε ''δεν θέλησα να εμπλακώ'', ο άλλος, ''ήμουν κουρασμένος και πήγα για ύπνο''.
Το άρθρο είχε πυροδοτήσει ένα κύμα οργής εναντίον των 38. Οι σοφοί, εξαπέλυσαν κηρύγματα περί της ηθικής παρακμής της κοινωνίας και τα ανάλογα.
Σαράντα χρόνια μετά το δράμα, στις 8 Φεβρουαρίου 2004, ο Jim Rasenberger, δημοσιογράφος στην ίδια εφημερίδα, έγραψε πως όλη η ιστορία μεγαλοποιήθηκε από τον Gansberg και ότι μόνο ένας μάρτυρας είδε ή άκουσε την πρώτη επίθεση, μετά την οποία η κοπέλα έφυγε και πίστεψαν πως ήταν καλά. Την δεύτερη επίθεση οι περισσότεροι δεν την είδαν (The second attack took place out of view of most people), γράφει ο κ. Rasenberger. Δηλαδή, όπως το ερμηνεύω εγώ, κάποιοι σίγουρα την είδαν, αλλά δήθεν μόνο ένας ζήτησε από μια άλλη γυναίκα να τηλεφωνήσει την αστυνομία. Τρίτη επίθεση δεν υπήρξε. Ο κ. Rasenberger συμπληρώνει πως η αναφερθείσα αντίδραση των μαρτύρων δεν οφειλόταν στην απάθεια ή στην ψυχρότητα τους, αλλά στη σύγχυση, στην αβεβαιότητα και στον φόβο τους. Με άλλα λόγια και παντοτε κατά τη γνώμη μου, ο αρθρογράφος κάνει μια προσπάθεια να διορθώσει τα αδιόρθωτα!
Φίλες και φίλοι, δεν γνωρίζω αν ακούσατε για το φαινόμενο που η κοινωνική ψυχολογία ονομάζει, ''Επίδραση των παρευρισκομένων'' ή ''Σύνδρομο Genovese'' (bystanders effect).
Σ΄αυτό το σημείο θα ήθελα να σας διηγηθώ μια πραγματική ιστορία, που συνέβει στις 13 Μαρτίου 1964 και την άκουσα για πρώτη φορά, στα μαθήματα ψυχολογίας, πριν πολλά χρόνια.
Στις 27 Μαρτίου 1964, η εφημερίδα New York Times δημοσίευσε ένα άρθρο για τη δολοφονία της 28χρονης Catherine “Kitty” Genovese. Σύμφωνα με το άρθρο, μέσα στην ίδια νύχτα, ο δράστης, επετέθη τρεις φορές, βίασε και σκότωσε αυτή την κοπέλα κοντά στο σπίτι της, στο Kew Gardens, Queens. Δύο εβδομάδες αργότερα, ο δημοσιογράφος Martin Gansberg, της προαναφερθείσης εφημερίδας, ανέφερε πως κατά την έρευνα της αστυνομίας, τουλάχιστον 38 άτομα υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της επίθεσης και άκουσαν τις κραυγές της κοπέλας, κανείς όμως απ’ αυτούς τους νομοταγείς πολίτες δεν επενέβη, εκτός μιας γυναίκας που τηλεφώνησε την αστυνομία, αφού η κοπέλα είχε πεθάνει!. Πάντα σύμφωνα με τα γραφόμενα του Gansberg, πάνω από μισή ώρα, 38 σεβαστοί πολίτες παρακολούθησαν τον δολοφόνο να επιστρέφει και να εκτελεί το θύμα του. Το άνοιγμα των ρολών ή παραθυρόφυλλων καθώς και το άναμμα των φώτων από τις γειτονικές κατοικίες, τον είχαν απομακρύνει για λίγο από τον τόπο του εγκλήματος. Όταν ο Gansberg ρώτησε κάποιους μάρτυρες γιατί δεν αντέδρασαν, ο ένας είπε ''δεν θέλησα να εμπλακώ'', ο άλλος, ''ήμουν κουρασμένος και πήγα για ύπνο''.
Το άρθρο είχε πυροδοτήσει ένα κύμα οργής εναντίον των 38. Οι σοφοί, εξαπέλυσαν κηρύγματα περί της ηθικής παρακμής της κοινωνίας και τα ανάλογα.
Σαράντα χρόνια μετά το δράμα, στις 8 Φεβρουαρίου 2004, ο Jim Rasenberger, δημοσιογράφος στην ίδια εφημερίδα, έγραψε πως όλη η ιστορία μεγαλοποιήθηκε από τον Gansberg και ότι μόνο ένας μάρτυρας είδε ή άκουσε την πρώτη επίθεση, μετά την οποία η κοπέλα έφυγε και πίστεψαν πως ήταν καλά. Την δεύτερη επίθεση οι περισσότεροι δεν την είδαν (The second attack took place out of view of most people), γράφει ο κ. Rasenberger. Δηλαδή, όπως το ερμηνεύω εγώ, κάποιοι σίγουρα την είδαν, αλλά δήθεν μόνο ένας ζήτησε από μια άλλη γυναίκα να τηλεφωνήσει την αστυνομία. Τρίτη επίθεση δεν υπήρξε. Ο κ. Rasenberger συμπληρώνει πως η αναφερθείσα αντίδραση των μαρτύρων δεν οφειλόταν στην απάθεια ή στην ψυχρότητα τους, αλλά στη σύγχυση, στην αβεβαιότητα και στον φόβο τους. Με άλλα λόγια και παντοτε κατά τη γνώμη μου, ο αρθρογράφος κάνει μια προσπάθεια να διορθώσει τα αδιόρθωτα!
Το συμβάν αυτό είχε γίνει αιτία για την εισαγωγή του αριθμού επειγούσης ανάγκης 911 στις ΗΠΑ, σε εθνικό επίπεδο.
Πάντως, ό,τι και να συνέβει στην πραγματικότητα εκείνη τη μέρα, μία κοπέλα δολοφονήθηκε άγρια και η κοινωνία ήταν υπεύθυνη. Για να είμαι ειλικρινής, δεν νομίζω πως έκτοτε άλλαξε κάτι στον τομέα κοινωνικής συμπεριφοράς των ανθρώπων.
Οι ψυχολόγοι που έδωσαν και το όνομα ''Σύνδρομο Genovese'' γι’ αυτές τις συμπεριφορές, ερμηνεύουν το φαινόμενο ως εξής:
Σε μια τέτοια κατάσταση ο καθείς αναμένει τις αντιδράσεις των άλλων παρευρισκομένων. Παρακολουθεί και περιμένει από κάποιον άλλον την ανάληψη πρωτοβουλίας. Υποσυνείδητα σκέφτεται: ''Αφού δεν βοηθά κανείς, γιατί να παρέμβω εγώ''. Εξάλλου δεν πρέπει ν’ αγνοούνται οι παράγοντες του άγχους/φόβου εμπλοκής και της πιθανότητας να κάνει κάποιο λάθος. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η βασική αρχή της κοινωνικής επιρροής είναι ανασταλτική με αποτέλεσμα να μείνει το θύμα αβοήθητο.
Τα γραφόμενα σου φίλε μου, τα οποία συνυπογράφω, είναι η προέκταση μιας μαζικής κοινωνικό-ψυχολογικής συμπεριφοράς. Κατά τη γνώμη μου, υπάρχει προφανώς ένας σύνδεσμος μεταξύ όλων αυτών των εννοιών που αναφέρεσαι στο άρθρο σου και των κατωτέρω κοινωνικό-ψυχολογικών όρων.
Μολονότι δεν μπορώ να καλύψω όλους τους τομείς, θα επιχειρήσω να δώσω μια ψυχο-κοινωνικό-πολιτική ερμηνεία γι’ αυτή τη συμπεριφορά των ανθρώπων, όπως τουλάχιστον εν μέρει, την αντιλαμβάνομαι εγώ:
1. Με το φαινόμενο της ''Επίδρασης των παρευρισκομένων''. Στην προκειμένη περίπτωση τα θύματα είναι οι λαοί, οι εγκληματίες είναι οι εκάστοτε κυβερνήσεις και εθελοτυφλούντες μάρτυρες είναι οι ηθικοί αυτουργοί που κρύβονται στα παρασκήνια και δήθεν δεν βλέπουν και δεν ακούν τίποτε. Όλοι τους περιμένουν τους άλλους να δράσουν! Οι δε δημοσιογράφοι και οι υπόλοιποι διαμορφωτές της κοινής γνώμης παίζουν τον ρόλο ‘του φτερού στον άνεμο’, καθοδηγούμενοι και δίχως να ξέρουν αν, που, και πότε θα προσγειωθούν.
2. Με την ''Πλουραλιστική άγνοια'' (Pluralistic Ignorance), όπου ενώ η πλειοψηφία απορρίπτει εν κρυπτώ μια συγκεκριμένη πρακτική ή πολιτική τοποθέτηση, λανθασμένα πιστεύει πως η μεγάλη πλειοψηφία την επικροτεί. Έτσι δεν προβάλλει αντίσταση.
3. Με το φαινόμενο ''Διάχυσης της ευθύνης'' (Diffusion of responsibility), όπου ένα άτομο δεν αναλαμβάνει καμμία δράση ή αντίδραση (πρωτοβουλία) στην παρουσία άλλων. Υποθέτει πως κάποιος άλλος είναι υπεύθυνος γι’ αυτό ή πως έχει ήδη αναλάβει την πρωτοβουλία. Η αντίδραση του προσώπου αυτού θα ήταν ίσως διαφορετική αν δεν παρευρίσκονταν άλλα άτομα γύρω του.
Δεν γνωρίζω βέβαια, κατά πόσον οι προσωπικές μου σκέψεις και συσχετισμοί που κάνω συμπορεύονται με τις δικές σας αντιλήψεις, αλλά όπως γράφει κι’ ο φίλος μας Λάκης, ο καθένας είναι ελεύθερος στο να πιστεύει σ’ αυτό που τον αντιπροσωπεύει καλύτερα.
Η ομαδική, κατευθυνόμενη πλύση εγκεφάλου που υποβάλλονται διαχρονικά οι λαοί από δημαγωγούς και λαϊκιστές, έχει καταστείλει τις βασικές λειτουργίες του. Σε λίγο θα πέσουμε σε κώμα και τα αντανακλαστικά μας θα είναι πλέον σπαστικά. Προς το παρόν δεν βλέπω δυνατότητες αφύπνισης, αλλά η επιστήμη κάνει άλματα...και ίσως κάποτε γίνει το θαύμα.
Γιάννης Αρβανιτάκης
Ο σύνδεσμος του άρθρου του Λάκη
http://lackybreak.blogspot.pt/2017/03/a.html#more
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου