του Γιάννη Αρβανιτάκη
''ΜΟΝΟ Ο ΝΟΥΣ, ΟΣΟ ΠΑΛΙΩΝΕΙ, ΞΑΝΑΝΙΩΝΕΙ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ, ΕΝΩ ΜΑΣ ΑΦΑΙΡΕΙ ΟΛΑ ΤΑ ΑΛΛΑ, ΠΡΟΣΘΕΤΕΙ ΣΤΑ ΓΕΡΑΜΑΤΑ ΓΝΩΣΗ'',
έφη, μεταξύ άλλων, ο Πλούταρχος στα ‘Περί παίδων αγωγής’.
Αγαπητοί μου τριτήλικες και δευτερήλικες! Στην πρώτη ηλικία δεν αναφέρομαι επειδή στην πλειονότητά τους, δεν ασχολούνται ακόμη με το θέμα. Όσον αφορά ελληνόφωνους της τετάρτης ηλικίας, δεν γνωρίζω πολλούς, αλλά απευθύνομαι βεβαίως και σ’αυτούς.
Φίλες και φίλοι, ο χρόνος κυλά, ο ένας λιγότερο ο άλλος περισσότερο νιώθει την πίεση του στις πλάτες του, τα δε θέματα περί γήρατος, αποτελούν αρκετά συχνά αντικείμενο των συζητήσεων μας. Ως εκ τούτου, υποθέτω, πως κάποιες σχετικές πληροφορίες θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες.
Οι επιστημονικοί κλάδοι που διερευνούν την διαδικασία της γήρανσης είναι η βιογεροντολογία και η γηριατρική. Ενώ λοιπόν, κατά τις μελέτες, η πορεία της ανάπτυξης του ατόμου φαίνεται να καθορίζεται γονιδιακά, η διαδικασία της γήρανσης παρουσιάζει μια ετερογένεια και δεν μοιάζει ν’ ακολουθεί κάποιο προγραμματισμό. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την συσσώρευση διαφόρων περιβαλλοντικών επιγενετικών αλληλεπιδράσεων που οδηγούν σε αντίστοιχες γενετικές βλάβες/μεταλλάξεις/μεταβολές.
Η μακροζωία ρυθμίζεται πιθανότατα από γονίδια τα οποία ελέγχουν την επιδιορθωτική ικανότητα του DNA, τους αντιοξειδωτικούς μηχανισμούς κ.ο.κ.
Ήδη, τα τελευταία χρόνια έχει γίνει μεγάλη πρόοδος σχετικά με την κατανόηση των μοριακών μηχανισμών ελέγχου της γήρανσης και έχουν ανακαλυφθεί αρκετοί μηχανισμοί και γονίδια που πιθανόν συνεισφέρουν στην επιτάχυνση ή επιβράδυνση της γήρανσης.
Τα γραφόμενά μου αφορούν πρωτίστως την γερμανική κοινωνία, όπου ασκώ το επάγγελμα της ιατρικής από το 1977, αλλά κατά προέκταση, σίγουρα ισχύουν και για την πλειοψηφία των εξελιγμένων χωρών του δυτικού κόσμου.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δημοσιευθεί πολλές μελέτες και άρθρα που καταπιάνονται με το θέμα. Ήδη, νέες ορολογίες, όπως „''Silver surfing'', „''Best ageing'', ''Young-old, ''Οld-old'' έκαναν την εμφάνισή τους.
Η οριοθέτηση των περιόδων της ημερολογιακής ηλικίας είναι συμβατική και από τους περισσότερους συγγραφείς τοποθετείται ως εξής:
- Πρώτη ηλικία - Παιδική, εφηβική και νεανική περίοδος
- Δεύτερη ηλικία - Ενήλικη περίοδος
- Τρίτη ηλικία - Από τα 60/65 μέχρι τα 80/85, περίοδος των „νέων-γέρων“ (Young-old).
- Τέταρτη ηλικία - Από τα 80/85 και μετά, περίοδος των „γέρων-γέρων“ (Old-old), υπερηλίκων.
Η βιολογική ηλικία, εκτός από τους γενετικούς παράγοντες, εξαρτάται τα μέγιστα από τον τρόπο ζωής (φυσική άσκηση, διατροφή, στρες) και από το περιβάλλον.
Δίχως να υπολογίζω τον παράγοντα της γονιδιακής χειραγώγησης/παρέμβασης, που προσωπικά αποκαλώ ''Γενετικό Lifting'' και υπό την προϋπόθεση πως όλα τα σημερινά δεδομένα θα παραμείνουν ως έχουν, τα άτομα που θα γεννηθούν στα επόμενα χρόνια, θα έχουν ένα αναμενόμενο προσδόκιμο χρόνο ζωής 100 ετών.
Δεν θα επεκταθώ στις απρόβλεπτες κοινωνικό-/οικονομικές προεκτάσεις/επιπτώσεις που συνεπάγεται η παράταση των ορίων ζωής. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης έχει προοδεύσει τόσο πολύ, που δυστυχώς, η αντίληψη των περισσοτέρων μας δεν είναι ακόμη σε θέση να επισημάνει τις συνέπειες.
Πάντως, σημασία δεν έχουν τα χρόνια αλλά η ποιότητα ζωής,
''Η ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΖΩΗΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΙ’ ΟΧΙ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗ ΖΩΗ''.
Στην χωροδιάσταση και στον χωροχρόνο που ζούμε και δημιουργούμε, τα βιώματα, οι εμπειρίες, τα ψυχοτραύματα της νηπιακής, παιδικής, εφηβικής ηλικίας, διαφοροποιούν και διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα του καθενός μας και μας προετοιμάζουν για την καλύτερη (ή και όχι) αντιμετώπιση των μετέπειτα φάσεων της ζωής μας.
Σ’ αυτές τις φάσεις, μέγιστο ρόλο παίζει, η σταθερότητα της οικογενειακής δομής, η ενεργητική κοινωνικοποίηση του παιδιού, η παιδεία, ο επαγγελματικός προσανατολισμός του και η προετοιμασία αποκοπής του ομφαλίου λώρου από τη γονική στέγη/θαλπωρή.
Ακολουθεί η φάση της κλιμακτηριακής περιόδου, η οποία αφορά άνδρες και γυναίκες και που πολύ λανθασμένα, από πολλούς, θεωρείται αποκλειστικά απόρροια ορμονικών επιδράσεων!
Η κλιμακτηριακή περίοδος της οποίας ο πρώτος κύκλος διαρκεί περίπου 20 χρόνια, είναι ένας συνδυασμός διαφόρων περιστάσεων/καταστάσεων/γεγονότων. Ξεκινά γύρω στα σαράντα, με τον απολογισμό της μέχρι τότε πορείας της ζωής μας, με την συγκομιδή/καταγραφή του συνόλου των μέχρι τότε επιτευγμάτων/αποτυχιών μας καθώς και των διαφόρων εξωτερικών επιρροών στην ψυχική μας σφαίρα, αν βέβαια αυτές έχουν υποπέσει στην συνείδησή μας. Με άλλα λόγια, το ερώτημα που θέτουμε στον εαυτό μας είναι αν κατά τη διάρκεια της ενήλικης φάσης της ζωής μας καταφέραμε να πραγματοποιήσουμε τα όνειρα μας ή έστω μέρος αυτών; Οι εμπλεκόμενες συνιστώσες περιλαμβάνουν τους τομείς:
-της ιδιωτικής ζωής (σταθερότητα, σχέσεις, οικογένεια, παιδιά, φιλίες),
-του επαγγέλματος (τι πετύχαμε; κάναμε τις σωστές επιλογές; ανεργία;),
-της οικονομικής κατάστασης (είχε την αναμενόμενη εξέλιξη;),
-της υγείας (σοβαρές ασθένειες, ψυχικός κόσμος),
-της απώλειας αγαπημένων προσώπων (παιδιών, συντρόφου, γονέων, φίλων),
-της εγκατάλειψης της οικογενειακής/μητρικής/πατρικής στέγης από τα παιδιά.
Σ’ όλες τις φάσεις δεν πρέπει να υποτιμάται και η συμβολή της σεξουαλικής ζωής του ατόμου.
Τέλος, να μην αγνοούμε και τον παράγοντα των θρησκευτικών μας πεποιθήσεων, ο οποίος είναι παρών σ’ όλη την πορεία της ζωής μας.
Ο αντίκτυπος του συνόλου των προαναφερθέντων επιφέρει σημαντικότατες ανακατατάξεις στον πυρήνα του ψυχισμού μας και κατά συνέπεια στον τρόπο που δρούμε κι’ αντιδρούμε.
''Μια φορά υπάρχουμε, δεν υπάρχει τρόπος να υπάρξουμε δυο φορές και μάλλον δεν θα υπάρξουμε ξανά ποτέ. Κι εσύ που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή πάει χαμένη με τις αναβολές και ο καθένας πεθαίνει απασχολημένος''.
Επίκουρος
Πριν να προχωρήσω, παραθέτω μερικά στατιστικά στοιχεία:
- Προσδόκιμο χρόνου ζωής στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν: για τους άνδρες 45, για τις γυναίκες 48 έτη. Σήμερα, 77/80 και 82/85 έτη αντιστοίχως.
- Οι φτωχότεροι ζουν λιγότερο: 70 για τους άνδρες, 77 για τις γυναίκες. Για τους πλουσιότερους αντιστοιχούν πάνω-κάτω 10 επί πλέον χρόνια.
- Άτομα που ζουν μόνα τους, ζουν λιγότερο απ’ αυτά που έχουν ένα σύντροφο. Το προσδόκιμο ζωής τους μάλιστα, υπολογίζεται δύο φορές μικρότερο απ’ ότι ενός παχύσαρκου ατόμου.
- Άτομα με ανώτερη μόρφωση διατηρούν για περισσότερο χρονικό διάστημα την κοινωνική και φυσική τους δραστηριότητα. Ένδειξη δηλαδή αυξημένης ενεργητικότητας και ενδιαφέροντος για τη ζωή. Γεγονός που οδηγεί στη παράταση του χρόνου επιβίωσης.
- Το άγχος του θανάτου είναι αντιστρόφως ανάλογο της ηλικίας.
- Σε μεγαλύτερες ηλικίες παρατηρούμε μεν, υψηλότερες αυτοκτονικές τάσεις, οι οποίες όμως εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες και συγκυρίες, τις οποίες αναφέρω παρακάτω.
Φίλες και φίλοι, η αλήθεια είναι πως όλοι μας επιθυμούμε να φθάσουμε τα βαθειά γεράματα με όσο το δυνατόν λιγότερες λειτουργικές απώλειες και παρενέργειες, αλλά κανένας μας δεν θέλει να τον αποκαλούν γέρο!!! Στο άκουσμα τους μόνο, οι λέξεις ''ηλικιωμένος'' ή ''γέρος'' εκλύουν ένα δυσάρεστο συναίσθημα μέσα μας! Ακουσίως, η συνείδησή μας αντιδρά στην παραδοχή της λογικής πραγματικότητας.
Στην επόμενη ηλικιακή φάση πρέπει να εισέλθουμε όσο το δυνατό καλά προετοιμασμένοι, εφοδιασμένοι με ψυχολογικά αποθέματα και διατηρώντας μια ισορροπημένη αισιοδοξία. Η σκέψη, ''τι μέλλει γενέσθαι όταν γεράσω;'', που είχε αρχίσει να μας απασχολεί κάπου-κάπου τα τελευταία χρόνια, θα γίνεται πιο ενοχλητική.
Η καλή προετοιμασία λοιπόν, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή αντιμετώπιση των γηρατειών.
Το συνονθύλευμα των κοινωνικό-συναισθηματικών μας επιλογών του παρελθόντος αλλά και του παρόντος, καθώς και οι επαφές, οι συναναστροφές, οι αλληλεπιδράσεις με άτομα της νεότερης και της μεγαλύτερης γενεάς, του τύπου ''Ενεργητικής κοινωνικοποίησης'' (όταν οι νεότεροι μαθαίνουν από τους μεγαλύτερους) ή ''Αναδρομικής ενεργητικής κοινωνικοποίησης'' (όταν οι γηραιότεροι μαθαίνουν από τους νέους) συμβάλλουν στη δημιουργία καταλλήλων προϋποθέσεων.
Επί πλέον, οι 5 διαστάσεις της προσωπικότητος του καθενός μας κατά το FFM (5 factor model ή αλλιώς η θεωρία των Big 5), που η λεπτομερέστερη περιγραφή τους ξεφεύγει του παρόντος άρθρου), ήτοι:
1) Συνειδητότητα/ευσυνειδησία – (Conscientiousness)
2) Ανοικτή/διαφανής αντίληψη – (Openness to experience)
3) Συγκαταβατικότητα – (Agreeableness)
4) Εξωστρέφεια/ενεργητικότητα – (Extraversion)
5) Νευρωτισμός/ευαισθησία – (Neuroticism),
καθώς επίσης η δυνατότητα πολυποίκιλης απασχόλησης και η επιτακτική, κατά τη γνώμη μου, συμμετοχή στον σύγχρονο τρόπο ζωής, συντελούν στην εποικοδόμηση του αναγκαίου ψυχολογικού υποστρώματος και της αυτοπεποίθησης αντιστοίχως.
Περνάμε στη φάση της συνταξιοδότησης, η οποία σημαίνει το τέλος της επαγγελματικής δραστηριότητος και για τους περισσότερους μείωση του εισοδήματος. Τώρα, αν δεν είχαμε την δυνατότητα να μεριμνήσουμε για τις επιπρόσθετες ανάγκες που θα προκύψουν στα γεράματα, ο κίνδυνος καταστροφικών επιπτώσεων για την περαιτέρω ψυχοσωματική μας σταθερότητα και την πορεία της κοινωνικής μας ζωής είναι άμεσος. Το πρόβλημα καθίσταται υπαρξιακό!
Όσο προχωράει η ηλικία μας θα αυξάνονται και τα διάφορα ερωτηματικά που θα επιζητούν μια λύση. Όπως:
• Πόσο μόνοι θα είμαστε στο ηλιοβασίλεμα της ζωής μας;
• Θα έχουμε την/τον σύντροφο μας κοντά μας;
• Σε τι είδους συγγενικό/κοινωνικό περιβάλλον θα βρεθούμε τη δεδομένη στιγμή; Θα μπορεί να κυμαίνεται από φιλικό μέχρι εχθρικό αλλά και να μην υπάρχει καν!
• Με τις σωματικές μας ανάγκες τι γίνεται; Υπάρχουν προβλήματα κινητικότητας που συνάδουν με τον περιορισμό της ατομικής μας ελευθερίας και ανεξαρτησίας;
• Θα προκύψει ανάγκη γηροκομικής περίθαλψης; Αν ναι, θα είναι για περιορισμένη χρονική περίοδο ή μόνιμη; Υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές; Απ’ ό,τι γνωρίζω, τα πράγματα στην Πατρίδα μας ήταν ανέκαθεν ιδιαίτερα δύσκολα και έγιναν χειρότερα με την κρίση!!
Κατά την γνώμη μου, στις κοινωνίες που ζούμε σήμερα, δεν μπορούμε ν’ απαιτήσουμε από τα παιδιά μας να αναλάβουν αυτή την ευθύνη. Τα παιδιά μας, υπό κανονικές συνθήκες, θα έχουν ήδη δημιουργηθεί και δεν θα ήταν σωστό εκ μέρους μας, να ζητήσουμε να ξαναοργανώσουν τη ζωή τους γύρω μας. Φυσικά, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τις ευαισθησίες και τα συναισθήματα της εκάστοτε ελληνικής οικογένειας. Έτσι η λήψη της τελικής απόφασης παραμένει μία καθαρά οικογενειακή υπόθεση. Η ουσία είναι όμως πως τα πάντα εξαρτώνται από την οικονομική μας κατάσταση!
• Πως θέλουμε να αντιδράσουν οι δικοί μας σε περίπτωση που προκύψει ανάγκη τεχνητού κώματος, καταστολής, μηχανικής υποστήριξης ή κλινικού θανάτου; Έχουμε προνοήσει/φροντίσει, ούτως ώστε ν’ αφήσουμε έγγραφες, επικυρωμένες οδηγίες για τους γιατρούς;
• Έχουμε προετοιμασθεί ψυχολογικά για το μοιραίο;
• Πως σκεπτόμαστε περί ευθανασίας; Σίγουρα η κοινωνία μας (η Εκκλησία δηλαδή) θα αντισταθεί στην αρχή, αλλά δεν θα μπορέσει να το αποφύγει! Θέμα χρόνου και ωρίμανσης είναι!
Συμπερασματικά, η συνισταμένη των αρνητικών παραγόντων εκ των προαναφερθέντων καθορίζει εκτός από τον τρόπο αντιμετώπισης των γηρατειών και την δυναμική των αυτοκτονικών τάσεων κάθε ατόμου προχωρημένης ηλικίας. Στην τελευταία περίπτωση, προηγείται συνήθως η εσωστρέφεια, η απώλεια κάθε ενδιαφέροντος για την ζωή, η κατάθλιψη και η αυτοεγκατάλειψη.
Προετοιμασθείτε λοιπόν φίλες και φίλοι όσο καλύτερα μπορείτε!
Όσο περνούν τα χρόνια τόσο πιο αμείλικτος θα γίνεται κι’ ο καθρέπτης μαζί μας. Ευτυχώς που περιορίζεται μόνο στην εξωτερική μας εμφάνιση. Οι ψυχικές ρυτίδες δεν φαίνονται. Υπάρχει όμως και κάτι καλό! Οι αναμνήσεις που κρατάμε μέσα μας! Αυτές θα μας συντροφεύουν στις ώρες της μοναξιάς. Αυτές θα είναι το φάρμακό μας στις στιγμές των ψυχολογικών μας διακυμάνσεων.
Και….τελειώνω! Εμείς οι Έλληνες, ρε παιδιά, έχουμε και κανένα δύο πλεονεκτηματάκια. Ένα απ’ αυτά είναι ότι είμαστε ιδιαίτερα συναισθηματικοί και ζούμε τη ζωή μας πολύ πιο έντονα. Γι’ αυτό πονάμε και περισσότερο. Ναι, δε λέω, ίσως καμιά φορά να ξεφεύγουμε λιγάκι προς τον μελοδραματισμό, αλλά αυτός είναι ο δημιουργός των αναμνήσεων μας. Χωρίς τις αναμνήσεις θα ήμασταν κενά κουφάρια!
''Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο· καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο· το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή’’
είπε και έγραψε ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης
Συνεχίστε λοιπόν να ζείτε! ΖΗΤΩ η ΖΩΗ!
Πηγές
1. Der Deutsche Alterssurvey (DEAS)
2. Das vierte Lebensalter, www.institut-kirchliche-fortbildung.de
3. François Höpflinger (www.hoepflinger.com)
4. Wandel des Alters – neues Alter für neue Generationen
5. Κυτταρικός κύκλος – Γήρανση, Ιωάννης Π. Τρουγκάκος, Τομέας Βιολογίας Κυττάρου & Βιοφυσικής, Τμήμα Βιολογίας, Παν/μιο Αθηνών
6. Inequality in the Third Age, Dawn C. Carr, PhD / Ins.tute on Aging, University of North Carolina at Chapel Hill
7. Αging - Internal and external causes of aging, life process, Leonard P. Guarente
8. An Introduction to the Five-Factor Model and Its Applications
Robert R. McCrae, National Institute on Aging, NIH
Oliver P. John, University of California at Berkeley
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου