ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΟΥΝ;

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΑΥΤΟΚΤΟΝΟΥΝ; 

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ, ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ, ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ, ΑΙΤΙΑ, ΠΡΟΛΗΨΗ του Γιάννη Αρβανιτάκη

Η ‘Κραυγή’, 1893, του Νορβηγού καλλιτέχνη

Edvard Munch, ένα έργο με 4 εκδόσεις
και με διαφορετικές ερμηνείες όσον αφορά τις προθέσεις του εκφραστή.

Αυτό που βλέπω εγώ, είναι μια κραυγή
χωρίς ΗΧΟ, γι’ αυτό και παραθέτω την εικόνα,
σαν ένδειξη ενός ανθρώπου που
κραυγάζει σιωπηλά για βοήθεια!

Ήταν αρχές του 1978, περίπου 4-5 μήνες νωρίτερα είχα διορισθεί στην αντικαρκινική κλινική Bad Münder (σήμερα λειτουργεί και σαν γενική κλινική). Μου είχε ανατεθεί πτέρυγα γυναικών ΙΙ και την ημέρα εκείνη διανυκτέρευα. Το πρωινό είχα δύο εισαγωγές εκ των οποίων η μία διακομίσθηκε σε μας από την χειρουργική κλινική μιας γειτονικής πόλης, με τη διάγνωση ‘’λέμφωμα non Hodgkin’’ και την παράκληση περαιτέρω αγωγής. Πηγαίνω λοιπόν στο δωμάτιο της γλυκύτατης αυτής κυρίας Α. για να την εξετάσω, να την πληροφορήσω σχετικά με τη χημειοθεραπεία και για τις πιθανές παρενέργειες, και φυσικά να την υποστηρίξω ψυχολογικά, όσο μπορούσα.

Με μεγάλη απογοήτευση διαπιστώνω πως η κυρία Α. δεν ήταν ενημερωμένη καθόλου από τους συναδέλφους της χειρουργικής για το είδος της πάθησης της και ούτε για το είδος της θεραπείας που επρόκειτο να υποστεί! Δύο ώρες περίπου, έμεινα μαζί της και της εξήγησα τα πάντα. Η μορφή του λεμφώματος που είχε μας έδινε αρκετές ελπίδες για μία επιτυχή έκβαση. Αργά το απόγευμα, την επισκέφθηκα ξανά για καμμία ωρίτσα, τα ξαναμιλήσαμε όλα, επανέλαβα πως τα προγνωστικά ήταν θετικά, μου έδωσε τη συγκατάθεσή της και την αποχαιρέτισα πιστεύοντας πως κατάφερα να κατευνάσω το άγχος που την περιέβαλλε.


Μεσάνυχτα περίπου, με ξυπνάει ο ήχος του βομβητή, ‘’γιατρέ ελάτε αμέσως’’, ‘’η κυρία Α. πήδηξε από το παράθυρο’’! Τα συναισθήματα που με κατέκλυσαν όταν βρέθηκα αντιμέτωπος με το άψυχο σώμα της, να κείται πάνω στα πλακάκια, δεν περιγράφονται. Ενοχές πρώτα απ’ όλα! Άρχισα ν’ αναρωτιέμαι μήπως μου διέφυγε κάτι που δεν θα έπρεπε, αν τα έκανα όλα σωστά, αν..αν και ίσως...και...άλλα πολλά αν....

Αυτό που έσωσε κάπως το ψυχολογικό εγώ μου, ήταν μερικές συγκινητικές φράσεις που άφησε πίσω της για μένα. Άρχιζε με τις λέξεις, ‘’Ευχαριστώ για τα ευγενικά σας λόγια και την συμπαράστασή σας γιατρέ, αλλά δεν θα μπορέσω να τ’ αντέξω’’, και τελείωνε με τη φράση, ‘’Να με συγχωρέσετε γιατρέ’’. Αυτή ήταν και η πρώτη αυτοκτονία που βίωσα σαν γιατρός.


Στα χρόνια που ακολούθησαν, ως κλινικός και οικογενειακός γιατρός καθώς και συμμέτοχος στον τομέα επειγόντων περιστατικών, βρέθηκα αρκετά συχνά αντιμέτωπος με αυτοκτονίες ή παρ’ ολίγον αυτοκτονίες.


Ποτέ μου δεν υπήρξα κριτής αυτών τραγικών ανθρώπων που σε μια σκοτεινή τους στιγμή αποφάσισαν να κόψουν το νήμα της ζωής τους. Αντιθέτως, προσπάθησα να ενδοσκοπήσω το πνεύμα των επιζώντων για να κατανοήσω τα αίτια που τους οδήγησαν ν’ ακολουθήσουν αυτό το μονοπάτι.

Πριν από 4 εβδομάδες, έτσι ξαφνικά, ένας νέος άνθρωπος και συμπατριώτης μας, ο Σάκης, τον οποίο γνώριζα από μικρό παιδί, κατέβηκε πρόωρα από το τραίνο της ζωής και μας άφησε να συνεχίσουμε το ταξίδι μόνοι, βυθίζοντας στη λύπη όλους αυτούς που τον αγάπησαν.

Αυτή ήταν και η αιτία αυτής της ανασκόπησης, με στόχο την βασική ενημέρωση των φίλων που ενδιαφέρονται και με διαβάζουν.

***

Φίλες και φίλοι, ετησίως, πάνω από 800.000 άνθρωποι βάζουν τέρμα στη ζωή τους και πολλοί περισσότεροι αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν. Η αυτοκτονία είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο σε όλες τις περιοχές του κόσμου. Το 2012, οι αυτοκτονίες κατελάμβαναν τη 2η θέση κύριων αιτιών θανάτου, μεταξύ ατόμων 15-29 ετών και την 15η μεταξύ όλων των ηλικιών, σε παγκόσμια κλίμακα (1,4% του συνόλου των θανάτων).

Στη Γερμανία, το 2014 αυτοκτόνησαν 10.209 άτομα, ένας αριθμός που ξεπερνά το σύνολο των θανάτων από τροχαία ατυχήματα, ναρκωτικά και τον ιό HIV.

Τα αδιάσειστα στοιχεία που να μας διευκρινίζουν γιατί μερικοί συνάνθρωποι μας επιχειρούν να αυτοκτονήσουν είναι λίγα.

Ακόμα κι’ αν βρεθεί ένα σημείωμα που ο αυτόχειρας εξηγεί τους λόγους που τον έφεραν μέχρις εδώ, τα αναπάντητα ερωτήματα θα πλανώνται μετέωρα! Σίγουρα η απελπισία τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε να μη θέλουν πλέον να ζήσουν, αλλά γιατί να νιώθουν έτσι;

Η αυτοκτονίες παρατηρούνται σε άτομα όλων των ηλικιών, συμπεριλαμβανομένων και παιδιών, αλλά ενήλικες της μέσης και της προχωρημένης μέσης ηλικίας παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών. Οι στατιστικές μας λένε πως η αναλογία αυτοκτονιών μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι 4:1. Μολονότι οι απόπειρες στις γυναίκες είναι τρεις φορές συχνότερες, πεθαίνουν περισσότεροι άνδρες επειδή επιλέγουν βιαιότερα μέσα αυτοκτονίας, άρα και αποτελεσματικότερα.

Συνήθως, η αυτοκτονία ενός ατόμου καταλαμβάνει εξ απροόπτου τ’ αγαπημένα του πρόσωπα και ενοχές κατακυριεύουν τους εναπομείναντες, οι οποίοι αυτοκατηγορούνται που δεν αντιλήφθηκαν εγκαίρως το κακό να έρχεται! Τα συναισθήματα πόνου, ενοχών, θυμού και λύπης αναμιγνύονται σ’ ένα κοκτέιλ, που η πικρή του γεύση θα παραμένει έντονη για χρόνια.

Η αυτοκτονική ευτρωτότητα αυτών των ανθρώπων καθορίζεται από πολλαπλούς παράγοντες οι οποίοι συνδέονται με το ιστορικό τους. Τραυματικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, γονική παραμέληση, σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση, εκφοβισμός (bullying), σοβαρές ψυχικές διαταραχές, κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και οινοπνεύματος, ανεργία, κοινωνική ανασφάλεια, υπαρξιακά άγχη, οικονομικά προβλήματα, κοινωνική απομόνωση, έλλειψη κοντινών φίλων, αποτυχημένες προσωπικές σχέσεις με το έτερον ήμισυ ή ένας χωρισμός, διάγνωση μίας ανίατης νόσου, οικογενειακό ιστορικό, κ.α. απαρτίζουν το φάσμα των αυτοκτονικών τάσεων.Έστω κι’ ένα μικρό λυπηρό είτε αγχωτικό επεισόδιο, μπορεί να ωθήσει ένα άτομο που ήδη ταλαντεύεται στο χείλος των ψυχολογικών του ορίων, στην αυτοκτονία.

Εκτιμάται πως 90% των ατόμων που αποπειράθηκαν ν’ αυτοκτονήσουν ή αυτοκτόνησαν, έπασχαν από μία η και περισσότερες μορφές ψυχικών διαταραχών. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα, μπορεί να μην είχε τεθεί ακόμη επίσημα η ιατρική διάγνωση.

Το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (σύνδρομο Burn-out) συνοδεύεται από έντονη εξάντληση, εκνευρισμό, ακεφιά, ανορεξία, αϋπνίες, αφηρημάδα, απογοήτευση, ανία, τάσεις απομόνωσης από τους συναδέλφους, συναίσθημα έλλειψης υποστήριξης ή ανταμοιβών, πονοκεφάλους, κ.α., δηλαδή καταστάσεις που με μία αλυσιδωτή αντίδραση οδηγούν στην κατάθλιψη με τα πιθανά σοβαρά επακόλουθα της.

Κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, 300-400 γιατροί δίνουν ένα τέλος στη ζωή τους. Στην πλειοψηφία τους έπασχαν από κατάθλιψη και δεν έκαναν αντικαταθλιπτική θεραπεία, πράγμα που σημαίνει θα μπορούσαν να είχαν προληφθεί.

Άτομα με σοβαρή κατάθλιψη, συγκρινόμενοι με γενικό πληθυσμό, είναι πολύ πιο πιθανό να αναπτύξουν αυτοκτονικές τάσεις. Απώλεια διάθεσης, μόνιμη κούραση, αδιαφορία, απόγνωση, απελπισία είναι κάποια συμπτώματα ενδεικτικά μιας τέτοιας κατάθλιψης.

Η διπολική διαταραχή (παλιότερες ορολογίες: κυκλοθυμία, μανιοκατάθλιψη), με τις ακραίες εναλλαγές υπερβολικής ευθυμίας και κατάθλιψης, αυξάνει τον κίνδυνο αυτοκτονίας στο εικοσαπλάσιο συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό. Ένας στους τρεις θα αποπειραθεί ν’ αυτοκτονήσει τουλάχιστον μια φορά.

Η μεθοριακή (ή μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας (ΜΔΠ) χαρακτηρίζεται από ασταθή συναισθήματα, παρορμητική συμπεριφορά, διαταραγμένα μοτίβα σκέψης, έντονες αλλά ευμετάβλητες σχέσεις με τους άλλους. Αυτό, αναπόφευκτα, παρεμποδίζει σημαντικά την ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί φυσιολογικά στην κοινωνία. Το ιστορικό της παιδικής ηλικίας αυτών των ατόμων, είναι αρκετά συχνά φορτισμένο με σεξουαλική κακοποίηση. Πολλές φορές, ο αυτοτραυματισμός αποτελεί το βασικό σύμπτωμα της ΜΔΠ. Περισσότεροι από τους μισούς, θα επιχειρήσουν, τουλάχιστον μια φορά, ν’ αυτοκτονήσουν.

Η σχιζοφρένεια συνοδεύεται από ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. Τα πάσχοντα άτομα, ακούνε συχνά κακόβουλες εσωτερικές φωνές, που για ακατάληπτους λόγους, τους προτρέπουν σε αυτοκαταστροφή. Υπολογίζεται πως ένας στους είκοσι σχιζοφρενείς θα αφαιρέσει τη ζωή του. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι αυξημένος στις αρχικές φάσεις της νόσου, και ενισχύεται αν ο ασθενής έχει χάσει τη δουλειά του κι’ έχουν διαταραχθεί οι προσωπικές του σχέσεις.

Η σχιζοφρένεια και οι ψυχώσεις είναι θεραπεύσιμες νόσοι και εφ’ όσον οι ασθενείς δεν εγκαταλείψουν την φαρμακευτική τους αγωγή, μπορούν να παραμείνουν λειτουργικοί και να επιστρέψουν στα καθήκοντά τους. Δυστυχώς, πολύ συχνά και επειδή νιώθουν καλά στην υγεία τους, μερικοί ασθενείς σταματούν την θεραπεία δίχως να συμβουλευτούν τον ιατρό τους! Από τη στιγμή αυτή, η υποτροπή είναι προγραμματισμένη.

Άτομα με ψυχογενή (νευρική) ανορεξία – βουλιμία παρουσιάζουν επίσης μια υψηλή επικινδυνότητα αυτοκτονίας. Εκτιμάται πως ένας στους πέντε, θα κάνει τουλάχιστον μία προσπάθεια αυτοκτονίας.

Προειδοποιητική συμπτωματολογία σχετικά με τις αυτοκτονικές τάσεις ή σκέψεις

1. Δηλώσεις όπως "Θ’ αυτοκτονήσω, δεν αντέχω άλλο’’, ‘’Μακάρι να ήμουν νεκρός’’ ή ‘’Μακάρι να μην είχε γεννηθεί’’!
2. Διακοπή κοινωνικών σχέσεων και απομόνωση.
3. Συχνές εναλλαγές ψυχικής διάθεσης, τη μια μέρα εξαιρετικά κεφάτος και την άλλη βουτηγμένος στις σκέψεις, απογοήτευση.4. Αίσθημα εγκλωβισμού και απελπισίας όταν προκύψει μία κατάσταση.
5. Αλλαγή συμπεριφοράς και συνηθειών, όπως διατροφής και ύπνου.
6. Αύξηση κατανάλωσης οινοπνευματωδών ποτών και φαρμάκων.
7. Επικίνδυνη οδήγηση.
8. Αποθήκευση χαπιών ή αγορά ενός πυροβόλου όπλου.
9. Χάρισμα προσωπικών αντικειμένων χωρίς εμφανή λόγο.
10. Αποχαιρετισμός από τους γύρω ωσάν να μην πρόκειται να ξανασυναντηθούν.
11. Αλλαγή προσωπικότητας και χαρακτήρα, εκδήλωση έντονου άγχους σε περίπτωση συνειδητοποίησης κάποιων προειδοποιητικών συμπτωμάτων εκ των προαναφερθέντων.

Εδώ πρέπει να σημειώσω πως δεν μπορούμε να τα βάλλουμε όλα σ’ ένα καλούπι.
Κάθε άνθρωπος συμπεριφέρεται διαφορετικά, άλλος δεν εκδηλώνεται ή κρύβει τις
σκέψεις του για τον εαυτό του και άλλος εκφράζεται χωρίς αναστολές.

Η παρατήρηση περιστατικών αυτοκτονίας σε διάφορες οικογένειες,
έφερε στην επιφάνεια ερωτήματα για την πιθανή ύπαρξη γονιδίων
αυτοκτονίας. Θα ήταν όμως πολύ απλό να ισχυρισθούμε πως υπάρχει ένα τέτοιο γονίδιο, καθώς οι παράγοντες που οδηγούν στην αυτοκτονία είναι πολυσύνθετοι και ποικιλόμορφοι.

Μερικά άτομα εμφανίζουν αυτοκτονικές τάσεις αμέσως μετά την έναρξη θεραπείας με αντικαταθλιπτικά. Η επικινδυνότητα αυξάνει ιδιαίτερα, όταν αφορά νέους κάτω των 25 ετών.

Το θέμα είναι τεράστιο και δεν μπορεί καλυφθεί με λίγες γραμμές. Για να μπορέσουμε να προλάβουμε μια αυτοκτονία και να σώσουμε μια ζωή, πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα τα αιτία και ει δυνατόν, να τα καταπολεμήσουμε ή να τα θεραπεύσουμε. Έκτος από τα σύγχρονα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που έχουμε στη διάθεσή μας, σημαντική βοήθεια
προσφέρει η ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία (διερευνά τον τρόπο σκέψης αλλά και τον τρόπο που αυτές οι σκέψεις επιδρούν στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά), η θεραπεία Gestalt (από το γερμανικό ρήμα ‘’gestalten’’, που σημαίνει, ‘’δίνω σχήμα, μορφή’’, ‘’πλάθω’’ και επιδιώκει να αποκτήσει το άτομο επίγνωση του τι βιώνει και πράττει), η αυτογενής εκπαίδευση, εξάσκηση, αρκεί να ξεδιπλώσουμε εγκαίρως την αιτιολογία.

Σύμφωνα με τις προσωπικές μου εμπειρίες και από συνεντεύξεις με άτομα που αποπειράθηκαν ν’ αυτοκτονήσουν, στην μεγάλη πλειοψηφία τους έδειχναν μετανιωμένοι για το εγχείρημά τους. Το περιέγραφαν σαν ένα είδος ’βραχυκυκλώματος’, σαν ‘να πέφτουν σε μια βαθειά μαύρη τρύπα’, ‘βαθειάς απελπισίας’, είτε ‘αδιεξόδου’, ή ‘ερωτικής απογοήτευσης’ κ.α. παρόμοια.

Θα ήθελα εδώ, να αναφερθώ στους στίχους του τραγουδιού, ‘Είναι κάτι στιγμές’ (τραγούδι Κ. Κάραλης, μουσική/στίχοι: Τ.Μπουγας /Γ.Καλαμίτσης


‘’Είναι κάτι στιγμές που σου πνίγουν τα στήθια
θέλεις χίλιες φορές, να φωνάξεις βοήθεια,
σ' ένα κλάμα σκληρό, να ξεσπάσεις να βρίσεις
ή να πεις σ' αγαπώ, μα σε ποιόν να μιλήσεις’’

            ‘’Είναι κάτι στιγμές που δεν έχεις κουράγιο
               σε τσακίζει το χτες σε φοβίζει το αύριο
               τώρα λες θα χαθώ κι ανάσα σου παύει’’
             ‘’...σε κοιτούν τους κοιτάς δεν σε βλέπουνε όμως’’

και το δικό μου συμπλήρωμα:

‘’...σε ακούν, τους ακούς δεν σε νιώθουνε όμως’’


ΜΑΛΛΟΝ ΚΑΠΩΣ ΕΤΣΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΝΙΩΘΑΝ ΚΙ’ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ!!,


Φίλες και φίλοι, να έχετε όσο μπορείτε τ’ αυτιά σας υπερ-τεταμένα για να συλλαμβάνετε τις άηχες φωνές αυτών των ανθρώπων, με την ελπίδα, ‘ίσως..ίσως’ να προλάβετε το κακό.

Ένα από τα τραγικά διδάγματα που αποκόμισα, όλα αυτά τα χρόνια, είναι πως δυστυχώς, και πάντα κατά τη δική μου άποψη, άνθρωποι που αποφάσισαν να δώσουν ένα τέρμα στη ζωή τους, κάποτε θα το καταφέρουν!


ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Ο συνάδελφος, ψυχίατρος και ψυχοθεραπευτής Εμμανουήλ Πολυζόπουλος, στην κάτωθι ιστοσελίδα του, http://psychomed.gr/?page_id=100

προσφέρει διάφορα ψυχολογικά τεστ αυτοεκτίμησης, όπως π.χ. το ‘’Goldberg τεστ για τη Διπολική Διαταραχή’’, το τεστ για τη

‘Διερεύνηση Κατάθλιψης’’, το τεστ για τη Μεθοριακή Διαταραχή Προσωπικότητας και πολλά άλλα. Σημειωτέον πως αυτά τα τεστ δεν είναι ποτέ αξιόπιστα από μόνα τους, αν δεν ακολουθήσει μια εμπεριστατωμένη κλινική εξέταση.

1. Statistiken zum Thema Selbstmord/Suizid in Deutscland https://de.statista.com/themen/40/selbstmord/ 2. http://www.happinessinthisworld.com/2009/03/08/the-true-cause-of-depression/
3. http://www.nhs.uk/Conditions/Suicide/Pages/Causes.aspx 4. https://www.theguardian.com/science/2015/jan/21/suicide-gender-men-women-mental-health-nick-clegg 5. http://www.medicinenet.com/script/main/art.asp?articlekey=84760 6. https://www.statnews.com/2016/07/21/suicide-physicians/ 7. http://www.ypostirixi.net/el/therapies/Adult-psychotherapy/

8. http://gestalt.hagt.gr/%CE%B7